Een belangrijke waarde binnen hindoeïsme en boeddhisme. Het houdt zowel geweldloosheid in als eerbied voor al wat leeft. Ahimsa betekent letterlijk: geen letsel (‘a-’ is ‘niet’ en ‘himsa’ is ‘letsel’).

Anorexia nervosa is een eetstoornis waarbij iemand een vervormd beeld van het eigen lichaam heeft en leeft vanuit een grote angst dik te worden. Het Griekse ‘orexia’ betekent ‘eetlust, ‘an’ is de ontkenning daarvan.

Een reden waarom je iets vindt.

De overtuiging dat er geen god bestaat (a = niet/geen, theos = god).

Goddelijk en eeuwig beginsel in alles wat leeft. Ofwel: de aanwezigheid van Brahman in alles wat leeft, vandaar: atman is brahman. Atman moet niet verward worden met het persoonlijk bewustzijn of karakter. Atman kan vertaald worden als ‘ziel’.

Beeldspraak is figuurlijk taalgebruik. Het gaat er daarbij bijvoorbeeld om dat een plantje overeenkomsten heeft met de mens (het voorbeeld in dit hoofdstuk). Door dit figuurlijk taalgebruik draagt men betekenissen over (in dit geval van het plantje op de mens).

‘Bhakti’ betekent ‘overgave’. Door volledige overgave of toewijding aan Krishna of een van de andere goden zoekt men de weg die naar de verlossing voert.

Groeide op als prins Siddharta Gautama (ongeveer 500 v.Chr.) in het gebied dat wij nu kennen als Nepal. Wezenlijk aan al het leven is het lijden. Door verlangens wakkert men het lijden aan. Daarom doet de mens er wijs aan zijn verlangens te beteugelen.

De scheppergod. Brahma: niet te verwarren met brahman.

De eeuwige, onveranderlijke en oneindige werkelijkheid, de wereldziel, de goddelijke werkelijkheid. Uit Brahman is alles ontstaan maar Brahman is geen persoonlijke god die bewust scheppend actief is. Brahman: niet te verwarren met brahma, de scheppergod.

Ondergrondse begraafplaats. Gewoonlijk een ingewikkeld stelsel van onderaardse gangen waar in de muren graven zijn uitgehouwen. Het bekendste zijn de catacomben in Rome waar ook de eerste christenen hun doden begroeven,

Plechtigheid bij een belangrijke gebeurtenis. Een ceremonie kent een vast patroon waarbij men rituelen voltrekt. Bijvoorbeeld een huwelijksceremonie.

Huwelijksbaldakijn bij de traditionele joodse huwelijksceremonie. Bij de huwelijksplechtigheid staan bruid en bruidegom in of buiten de synagoge onder een aan vier palen bevestigd baldakijn. Choepa is ook een aanduiding voor de gehele joodse huwelijksplechtigheid.

Baldakijn waaronder het bruidspaar staat bij een joodse huwelijksinzegening. Ook woord voor de huwelijksplechtigheid.

Hierbij beleeft men de tijd als een cirkel, als een rondgang, als herhaling. Men spreekt hier ook wel van een cyclische tijdsopvatting (in tegenstelling tot een lineaire tijdsopvatting).

Met elkaar in verbinding staan. Een goed gesprek voeren.

Nuttigen, gebruiken van goederen, van levensmiddelen. (Nota bene: het Latijnse werkwoord ‘consumare’ betekent ook verkwisten, vernietigen.)

Hierbij ervaart men de tijd als een cyclus, als een rondgang, als herhaling. Dit in tegenstelling tot een lineaire tijdopvatting waarin het gaat om het eenmalige van wat gebeurt.

Gedrag waarbij iemand zijn angst overwint (1.) om op grond van een juiste inschatting van een situatie (2.) het goede te doen (3.)

Betekent letterlijk ‘volks-regering’. Bij deze staatsvorm heeft niet slechts een kleine groep mensen de macht in handen maar alle mensen (het volk) hebben inspraak en invloed.

Goede eigenschap; (goed) deel van iemands karakter.

Wetmatigheid van alles wat bestaat. Dit houdt ook de plicht in hiernaar te leven. Een mens moet zijn dharma respecteren: de boer moet zijn boer-zijn respecteren, dat wil zeggen zijn plicht als boer doen, een soldaat moet vechten, dat is zijn dharma etc.

Tegenovergestelde van gelijkwaardigheid. Het ten onrechte onderscheid maken tussen mensen op grond van ras, geslacht, seksuele geaardheid, levensovertuiging of politieke voorkeur.

Een houding waarbij iemand steeds slechts het eigen welzijn op het oog heeft en waarbij het belang van anderen geschaad wordt. Egoïsme komt van het Latijnse woord ‘ego’ dat ‘ik’ betekent.

Bevrijding uit een achtergestelde positie en het toekennen van gelijke rechten.

Grondig nadenken over vragen die met goed en kwaad te maken hebben. Daarmee onderdeel van de filosofie.

De Europese Unie (EU) is een organisatie die bestaat uit 27 Europese lidstaten (in 2021) waaronder Nederland. Binnen de EU wordt samengewerkt vooral op politiek, economisch en juridisch gebied. De Europese Commissie vormt het dagelijks bestuur. Het Europees Parlement is de direct gekozen volksvertegenwoordiging van de EU.

Verhaal over het leven van Jezus van Nazaret. De schrijvers van de evangelies hebben na de dood van Jezus berichten en verhalen verzameld en daar hun eigen mening over de mens Jezus aan toegevoegd. Vier van dergelijke evangelies, kregen na verloop van tijd een plaats in de Bijbel.

Verhalen waar het leven en het optreden van Jezus van Nazareth worden beschreven. Van de vele evangeliën zijn er uiteindelijk vier in het Nieuwe Testament terechtgekomen: de evangelies van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes.

Marcus, Lucas, Matteüs en Johannes. Alleen Lucas en Matteüs schreven een geboorteverhaal over Jezus.

Uittocht, van de Hebreeuwse stammen uit Egypte. (Ex betekent uit en hodos betekent weg). Tevens de aanduiding van het tweede boek uit de Bijbel/TeNaCH.

Gevoel buiten zichzelf te zijn en daarbij intens geluk te ervaren. In religies ook: eenheid met het goddelijke.

Dit waren vrome, diepgelovige joden die niet alleen de Tora grondig bestudeerden maar ook nauwgezet volgens de voorschriften ervan leefden. Zij waren ervan overtuigd dat God zou ingrijpen en het Rijk Gods zou komen als men zich strikt aan de wet zou houden.

Een samenkomst van een aantal mensen bij een vreugdevolle gebeurtenis of een gedenkdag. We onderscheiden in dit hoofdstuk zeven kenmerken bij een feest.

Nadenken over levensvragen en over je levensbeschouwing.

Nadenken over levensvragen en over je levensbeschouwing.

Een flexitariër is iemand die slechts af en toe vlees eet, vlees vaak bewust overslaat.

Een ‘parttime vegetariër’ zou je kunnen zeggen.

Vorming van koolhydraten (bijvoorbeeld: glucose/suiker) uit kooldioxide en water. Dit vindt plaats in planten onder invloed van licht.

Geestelijk lijden (ook wel psychisch lijden genoemd) heeft te maken met problemen die mensen hebben als stress, depressie, gepest en getreiterd worden, zich mislukt voelen, verdriet om een relatie die uit is of om de dood van een dierbare.

Het gelijk zijn van alle mensen voor zover alle mensen mens zijn. Anders gezegd: het van gelijke waarde zijn van alle mensen omdat alle mensen mens zijn.

Een levensbeschouwing die binnen een grotere groep mensen leeft.

Een levensbeschouwing die binnen een grotere gemeenschap van mensen wordt aangehangen. Er is sprake van een organisatie en min of meer vaste rituelen en leerstellingen.

Vragen waarop een eenduidig antwoord gegeven kan worden; vragen die over feiten gaan.

De drie-eenheid, triniteit of drievuldigheid is het christelijke idee dat de éne God bestaat in drie goddelijke personen: de Vader, de Zoon (Jezus die dus zelf God is) en de Heilige Geest. Soms krijgen deze drie aparte functies: de Vader is dan de Schepper, de Zoon is de Verlosser en de Heilige Geest de Helper.

Algemene regel om vast te stellen wat in veel gevallen goed en kwaad inhoudt. ‘Wat jij niet wilt dat jou gebeurt, doe dat ook een ander niet aan.’

De grondwet bevat de grondbeginselen van de regering van een staat. De Nederlandse grondwet regelt hoe staatsorganen zoals de Ministerraad, de Eerste en Tweede Kamer, de politie etc. met elkaar moeten omgaan. De grondwet stelt ook de rechten en plichten van alle burgers vast zodat individuen en groepen binnen een staat beschermd worden. Daarbij gelden met name de vier hoofdwaarden: vrijheid, gelijkwaardigheid, democratie en tolerantie.

Het woord ‘hedonisme’ komt van het Griekse hèdonè dat ‘genot’ betekent. Tegenwoordig bedoelt men met hedonisme dat zintuiglijk genieten centraal staat: eten, drinken, luxe kleding maar ook seks en drugs.

Hekserij wordt wel getypeerd als La Vecchia Religione, de oude religie (dus met voorchristelijke wortels). In plaats van ‘hekserij’ gaat tegenwoordig de voorkeur veelal uit naar het woord ‘wicca’.

Hindoestanen zijn mensen van Surinaams-Indiase komaf. Bijna alle hindoes in Nederland zijn van Hindoestaanse origine.

Het bekijken van de werkelijkheid alleen vanuit je eigen positie.

In samenhang met levensbeschouwing betekent dit dat mensen individueel op zoek gaan naar antwoorden op levensvragen. Mensen voelen zich minder dan vroeger gebonden aan een gemeenschappelijke levensbeschouwing met vaststaande rituelen en een officiële leer.

Afgunst. Vervelend gevoel omdat iemand anders iets leuks of moois heeft.

Je kunnen verplaatsen in een ander persoon. Je best doen om ook vanuit de positie van een ander over onderwerpen na te denken.

(Spreek uit: njana.) De weg naar bevrijding door het directe inzicht.

Een kalifaat is een islamitisch rijk onder leiding van een kalief. Het Arabische woord chalifa, dat in het Nederlands kalief is geworden, betekent van oorsprong ‘opvolger’, en later in het bijzonder ‘opvolger van Mohammed’. Doordat de opvolgers van de profeet Mohammed zowel wereldlijke als religieuze leiders waren, werd kalief de titel voor een ‘islamitisch leider’.

De bagage die je meebrengt uit een vorig leven maar die je ook kunt verwerven in het bestaan dat je nu leidt. Karma kan positief of negatief zijn.

Van oudsher een midwinterfeest. Christenen vieren dan de geboorte van Jezus.
Rooms-katholieken spreken gewoonlijk van Kerstmis, protestanten van Kerstfeest.

Wordt vereerd als incarnatie van de god Vishnoe maar ook als God zelf.

In plaats van het ‘Laatste oordeel’ wordt ook wel gesproken van de ‘Dag des oordeels’ of ‘Dag van de opstanding’. God alleen weet en bepaalt wanneer dat moment komt. Na de opwekking van de doden worden alle mensen beoordeeld op hun daden en vindt er een scheiding plaats. Het idee kende Mohammed van joden en christenen.

Het geheel van levensvragen en de antwoorden daarop. Ook: naar het leven (alles wat bestaat) kijken (‘schouwen’) en daar een mening over hebben.

Het geheel van levensvragen en de antwoorden daarop. Ook: naar het leven (alles wat bestaat) kijken (‘schouwen’) en daar een mening bij hebben.

Meningsvragen over wat het allerbelangrijkste is in het leven.

Meningsvragen over wat het allerbelangrijkste is in het leven.

De beleving van de tijd als een lijn: het lineair of historisch beeld van de tijd ziet de tijd als een lijn die uit het verleden komt en via het nu naar de toekomst gaat. Gebeurtenissen zijn eenmalig in een voortgaande tijd. Dit in tegenstelling tot een cyclische tijdsopvatting.

Hierbij ervaart men de tijd als verlopend in een lijn, als eenmalig, van verleden naar toekomst, van jong naar oud. Dit in tegenstelling tot een cyclische tijdsopvatting waarin het gaat om de herhaling, om de terugkeer.

Handelingen waarmee mensen proberen macht uit te oefenen op allerlei (ook verborgen) krachten. Vroegere betekenis: toverkunst, vergelijk zwarte magie.

Handelingen waarmee mensen proberen macht uit te oefenen op allerlei (ook verborgen) krachten. Vroegere betekenis: toverkunst; vergelijk zwarte magie.

Betekent letterlijk: illusie. Volgens het hindoeïsme en boeddhisme is de mens met een sluier van valse voorstellingen omgeven: zijn zintuigen misleiden hem en wat hij waarneemt interpreteert hij verkeerd. Door dit valse beeld van zichzelf en de wereld waarin hij leeft, kan de mens geen geluk en bevrijding vinden. Door meditatie kan men wel tot het ware inzicht komen.

Concentratieoefening met het doel inzicht te krijgen en de geest sterker te maken.

Engelse term die vertaald kan worden als ‘opmerkzaamheid’. Mindfulness is aandachttraining waarbij men leert bewust aandacht te hebben voor het ‘nu’ zonder hierover te oordelen.

Fijn ruikende hars die uit de mirrestruiken komt. Hier kan balsem van worden gemaakt. Ook wordt het toegevoegd aan wijn. Er bestaan bittere en zoete soorten mirre.

Bevrijding uit de cyclus van leven en dood, het ik-gevoel afgeschud hebben. Het hindoe-begrip ‘moksha’ komt globaal overeen met het boeddhistisch begrip ‘nirwana’.

Levensbeschouwing waarbij men in één god gelooft. Van ‘mono’ dat ‘een’ betekent en ‘theos’ dat ‘god’ betekent.

Hiervan is sprake als mensen terecht verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor lijden. Dit betekent niet per se dat dit lijden gewild is, het kan ook gaan om nalatigheid.

Een belijder van de islam.

Een fantasierijk verhaal waarin goden of goddelijke voorouders een rol spelen. De verhalen gaan vaak over het ontstaan en de ondergang van de wereld of van een cultuur.

Hiervan is sprake als het lijden mensen overkomt en waarvoor je anderen niet verantwoordelijk kunt stellen.

Datgene wat niet goed is maar ook niet slecht/kwaad.

Doel van de boeddhist: het bereiken van de verlichting; bevrijd zijn van iedere begeerte en verwarring. Dood en lijden worden niet meer ervaren en de verlichte zal niet meer opnieuw geboren worden.

Dit is een groep mensen zonder vaste woonplaats die met hun kuddes rondtrekken, rondzwervende steppebewoners.

Dit zijn groepen mensen zonder vaste woonplaats die met hun kuddes rondtrekken, rondzwervende steppebewoners.

Regel of norm. Regels zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat belangrijk gevonden wordt, mogelijk te maken.

Regel of norm. Regels zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat waardevol wordt gevonden, mogelijk te maken.

Het tegenovergestelde van vrijheid. Vergelijk ‘vrijheid van’.

Slechte eigenschap; slecht deel van iemands karakter. (Ook benaming voor een persoon die niet deugt.)

Zich het lot van iemand niet aantrekken; liefdeloos en zonder interesse.

Verkeerde (overmoedige) inschatting van wat men kan; onderschatting van gevaren. Een van twee uitersten (laf en overmoed) waartussen men de deugd (dapperheid) kan vinden.

De levensbeschouwing van een afzonderlijk persoon; levensvragen en antwoorden van een individueel persoon.

Iemand die geen zoogdieren of vogels eet maar wel vis en andere zeedieren.

Veelgodendom; ‘poly’ betekent ‘veel’ en ‘theïsme’ komt van ‘theos’ dat ‘God’ betekent.

Wetenschap van de menselijke geest en het menselijk gedrag. Een belangrijke vraag voor de psychologie is: waarom doen mensen wat ze doen?

Wedergeboorte, letterlijk: weer tot vlees worden. Uit het Latijn: ‘re’ is ‘weer’, ‘in’ is ‘tot’ of ‘naar’, en ‘caro’ (carnis, carne etc.) betekent ‘vlees’.

Norm of regel. Normen zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat belangrijk gevonden wordt, mogelijk te maken.

Een betrekking waarin personen tot elkaar staan (of tot levende wezens in het algemeen). Een verhouding hebben met elkaar. Contact.

Ideale wereld die door Gods ingrijpen tot stand komt. De komst van het Rijk Gods wordt voorafgegaan door een boodschapper van God, een Messias. Het Rijk Gods moet niet verward worden met de hemel, die wordt gezien als een verblijf voor de zielen van overledenen.

Een handeling met 1. een symbolische betekenis die 2. op een vast tijdstip of bij een bepaalde gelegenheid plaatsvindt en 3. volgens een vast patroon wordt uitgevoerd.

Een handeling met 1. een symbolische betekenis die 2. op een vast tijdstip of bij een bepaalde gelegenheid plaatsvindt 3. en volgens een vast patroon wordt uitgevoerd.

Een handeling met 1. een symbolische betekenis die 2. op een vast tijdstip of bij een bepaalde gelegenheid plaatsvindt en 3. volgens een vast patroon wordt uitgevoerd.

Plezier of genoegen beleven aan het opzettelijk pijn doen of vernederen van een mens of dier.

Betekent letterlijk: ronddraaien. De hindoe bedoelt hiermee de eindeloze cyclus van sterven en wedergeboren worden, een werkelijkheid vol verlangen, pijn en fout inzicht.

De (religieuze) wet van de moslims. Het woord ‘sharia’ betekent ‘pad naar de waterbron’. Voor moslims is de sharia de ‘weg’ van God die tot het geluk leidt. De sharia is niet duidelijk in een boek vastgelegd. In het islamitisch recht beroept men zich dan ook op eerdere uitspraken waardoor sharia tot onderling strijdige conclusies kan leiden. Feitelijk bestaat er dus niet één sharia.

De god zowel van de vernietiging als van de schepping die elkaar in een eeuwige beweging volgen. Bekend is de voorstelling van de dansende Shiva.

De betekenis van dit woord is letterlijk: ‘hij of zij die weet’. De sjamaan is een ziener/priester die contact houdt met de geestenwereld en magie gebruikt om mensen te genezen.

Onoverwinnelijke zon. Onder deze naam werd de zonnegod in de latere tijd binnen het Romeinse rijk vereerd, onder meer door keizer Constantijn.

Tot de geest behorend, onstoffelijk. (Vergelijk het Latijnse ‘spiritus’ dat ‘adem’, ‘lucht’ en ook ‘geest’ betekent. En ook het Engelse en Nederlandse ‘spirit’: ‘geestelijke kracht’ en ‘pit’.)

Alles en nog wat (voorwerpen, handelingen, dieren, bloemen of water) kan tot symbool worden. Dat wil zeggen dat er verwezen wordt naar iets anders. Zo kan een hond symbool staan voor trouw, een bloem voor liefde. Een symbool bevat daarmee een levensbeschouwelijke betekenis. Die betekenis is niet eenduidig. Dit in tegenstelling tot een teken (bijvoorbeeld: een verkeersbord).

Alles en nog wat (voorwerpen, handelingen, dieren, bloemen of water) kan tot symbool worden. Dat wil zeggen dat het verwijst naar iets anders. Zo kan een hond symbool staan voor trouw, een bloem voor liefde. Een symbool bevat daarmee een levensbeschouwelijke betekenis. Die betekenis is gewoonlijk niet eenduidig. Dit in tegenstelling tot een teken (bijvoorbeeld: een verkeersbord).

Joods leer- en gebedshuis.

Een teken bevat een eenduidige boodschap, die niet levensbeschouwelijk van aard is. Een verkeersbord is een duidelijk voorbeeld van een teken.

De wet, profeten en geschriften. Globaal komt deze verzameling boeken overeen met het Oude Testament van de Bijbel.

Is een ander woord voor ‘verdraagzaam(heid)’. Tolerantie kent een grens waar één van de andere hoofdwaarden wordt ontkend. (Intolerant betekent onverdraagzaam).

Toestand waarbij je bewustzijn een verandering ondergaat en de geest in vervoering is; je verkeert als het ware in een andere wereld. Zie ook het begrip ‘extase’.

Aanduiding voor de drie belangrijke aspecten binnen de hindoe-opvatting van God. Deze aspecten zijn schepping (Brahma), onderhouden (Vishnoe) en vernietiging (Shiva).

Letterlijk: enig. ‘Ieder mens is uniek’ betekent: van jou is er maar één.

Iemand die op geen enkele wijze gebruik maakt van producten die van dieren afkomstig zijn: geen vlees, geen leer, geen melkproducten etc.

Iemand die geen producten eet die verkregen zijn door het doden van dieren – zowel

zoogdieren, vogels als vissen.

Iets wat altijd gewoon leek, ervaar je nu als een klein wonder. Daardoor ben je overdonderd, je voelt even niet de behoefte om iets te zeggen, je bent er een beetje stil van.

Vishnoe is binnen de hindoe drie-eenheid het onderhoudende, zorgende en beschermende aspect van alles wat bestaat.

Wat tot niets verplicht. Niet verbindend. Los.

Zelf mogen en kunnen beslissen wat je met je leven doet. Vrijheid kan ingevuld worden 1. als vrijheid van onderdrukking naast 2. vrijheid als het kunnen en mogen maken van keuzes: vrijheid tot.

Datgene wat heel belangrijk wordt gevonden. Door middel van regels/normen kan een waarde gerealiseerd worden.

Doet zich voor als twee waarden niet beide in praktijk gebracht kunnen worden en een van beide waarden voorrang moet krijgen.

Hindoeïstische filosofie die leert de geest, het gevoel en het lichaam te beheersen om daarmee de vereniging met het goddelijke tot stand te brengen. Er bestaan verschillende soorten yoga bijvoorbeeld; jnana-yoga en bhakti-yoga. In het Westen bedoelt men met yoga meestal de hatha-yoga, een tak van yoga waarbij het vooral om lichaamsoefeningen gaat.

Keerpunten in de natuurlijke cyclus van het jaar waarop de dagen langer worden (winterwende) of korter (zomerwende). De winterwende is daarmee de kortste dag van het jaar, de zomerwende de langste dag.

Ingaan tegen de wil van God of tegen Gods regels zoals die in een religie zijn neergelegd. Met het begrip ‘zonde’ staat een overtreding of misdrijf in een religieuze samenhang.

Het tegen de wil van God ingaan door Adam en Eva toen zij aten van de verboden vrucht.

Het moment waarop de dagen weer langer worden (de winterse zonnewende) of juist korter (zomerse zonnewende). In veel oude culturen vierde men tijdens de zonnewende feest.